Ispağı sözcüğü Çiğil ağzında düğünlerle ilgili bir sözcük. Benim bir etkinlik / gece olarak hatırladığım ıspağa kelimesi ile ilgili farklı anlamlar var.
Derbent - Tekke Köyü Ispağa Sözcüğü Kullanımı
Derbenttekke adlı Yusuf Doğan'ın derlediği kitapta Ispağa sözcüğü, düğünlerde oluşturulan karakterlerden biri olarak tarif ediliyor.
……oğlan evinde kadınlar toplanırlar, kadınlar dan bazıları kılık değiştirerek (bu kadınlar kaşıkla iyi oynayanlardan seçilir) bir tanesi unlu koca olur. (karnına yastık bağlar, boydan beyaz göynek giyer, başına beyaz başörtü örter yün den sakal takar, eline çomak alır) Kadının biri de kilci olur, (Erkek pantolonu giyer, montu ters çevirip giyer) tencere veya yanmış odun karası ile yüzünü elini boyar, başına da erkek takkesi giyer. İki tane kadın, oğlan olur. (beyaz erkek gömleği, siyah pantolon ve kasket giyerler) İki kız da hanım olur, güzel kıyafetler giyip makyaj yaparlar. Bir kadın da ıspağı olur. (Erkek beyaz gömlek, pantolon ve gömleğin üstüne fermana giyer beline püsküllü kuşak dolar ve başına da pullu fes giyer) Oğlan evinin kadınları yanlarında sağdıç ve damat olduğu halde kız kına alayı diye adlandırılan alay yola çıkar. Giderken talba çalıp, alay türküsü söyleyip oynayarak kız evindeki kınaya giderler. Kız evinin hayadında (köy evlerinin altında odun, çeşitli eşyaların konulduğu kapalı alan) kına hazırlıkları yapılmış olur. Buradan da bazı kadınlar kılık değiştirerek Ispağı, oğlan, köylü kızı ve hanım olurlar. Oğlan evininde katılmasıyla kına gecesi devam eder. Unlu koca ve Kilci oyun alanının düzenini sağlar. Ispağı Ispağı ile oğlan oğlan ile hanım hanım ile köylü kızı köylü kızıyla karşılıklı kaşıkla oynarlar. Kız evi mi oğlan evimi kim yıldıracak diye oyun, yarış halinde sürer.
Araştırmacılardan "Ispa / Isba" Sözcüğü
Öte yandan Merhaba gazetesi yayınından "Akademiz Sayfalar - Merhaba" dergisinin 11 Aralık 2024 tarih ve 31 sayılı, 23 cilt numaralı dergisinde ise Ispa / Isba Pazarı olarak Konya'da bir yer/semt pazaro yeri adı olarak yazılmaktadır. Bu Ispa / Isba pazarının adının da kökeninin Sipahi pazarından geldiğini açıklamaktadır.
Bu savına ek olarak da "Derbent yöresinde kullanıldığını duyduğu Ispağı kelimesi ile ilgili ise "Sipahi" kelimesinin yöresel kullanımı olarak kullanılması" örneğini de şu şekilde eklemektedir;
“Derbent yöresin de düğünlerde da mat tarafından birkaç kadın allı pullu şeritler kuşanıp süslenir ve oyun oynarmış. Bu pullu kadınlara ıspağı denirmiş. Ispağı da Sipahi’nin yöresel ağızlarda söylenişi olmalı. Yani oyuncu kadınlar Sipahi gibi giyinir, temsil ettikleri isme uygun oyunlar oynarmış.”
Ayrıca Prof. Dr. Saim SAKAOĞLU bu örneğin devamında yazar Mustafa GÜDEN'in kendisine gönderdiği yöresel bir fotoğrafa “Derbent’in Mülayım köyünden iki ıspağı.” yazdığını ifade ediyor.
TDK sözlüklerinde "Ispa" Sözcüğü Anlamı
Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğüne göre "Ispa" kelimesi, Sinop ve Samsun yöresinde "Toprak ürünlerinden vergi alan." anlamında kullanılmaktadır.
Kaynak; Ankara,Türk Dil Kurumu,1974, cilt: 7, H-İ (haabire - izvent)