Reşit Saffet Beyefendiye
Hakimiyet'in 4 Nisan tarihli nüshasında muhterem Reşit Saffet Beyefendinin "Erdel Çangoları ve Çıgılları" serlevhalı kıymetli bir makalesini okuduktan sonra, bu mevzu ile ben de epey zamandır uğraştığım için bu yazıyı yazmaya karar verdim.
Çiğillerin asıllarına dair izahat vermeden evvel muhterem Reşit Saffet Beyefendinin çok kıymetli yazılarında bazı noktalar hakkında fikirlerimi söylemek isterim.
İlk Macar müverrihleri Çiğillerin ismini "Yakul, Çakal, Çekel, Sçekel" tarzında değil aşağıda arzedeceğim şekilde kaydetmektedirler. Bu kavmin hakkında ilk defa olarak 1210 senesinde malumat verilmektedir, ki burada bu kavmin ismini Siculis tarzında kaydedilmiştir. 1213 ve 1218 senelerinde ise Siculidiye kaydedilmiştir. Bugünkü Macarca telaffuzu da Sekely'dir.
Bu kavmin Hunlardan çıktığını eski Macar membaları kaydettiği gibi halk arasındaki efsaneler de aynı noktayı teyit eder. Macar âlimleri ise bu yazılı membalardaki izahatın halk efsanelerine istinat ettiğini ispat ettiklerinden bu kavmin Hunların bakiyesi olması ancak efsane mahiyetinde olmuş olur.
Binaenaleyh Macar âlimleri daha detaylı tetkikatta bulunarak bunların Avarların bakiyesi olduğunu ispat ettilerdir. Bu ispatı evvela tarihi vesikalarla gösteren Sebestyen Gyula olup Avar ve Çiğil münasebatı atlı yazmış olduğu kıymetli tetkikinde bütün malumatı bir araya toplamış ve ispat etmiştir, ki Avarlar Sarkman tarafından inkıraza uğratıldıktan sonra Erdele çekilmişler, buralarda Çiğil namiyle yaşamağa başlamışlardır.
Aynı noktayı 1921 senesinde bugün Macaristanda Maarif Nazırı olan meşhur müverrih Homan Balint de iyzah ve ispat etmiştir. Binaenaleyh bu cihet tarih ilim alemince kabul edilmiş bir haldedir.
Bu kavmin ismini ise daha evvel Macarca zanneden âlimler sonradan gelen Bulgarları ve Orhun kitabelerinde zikrolunan Izgil kavminin ismiyle ayrı olduğunu iddia etmişler ise de bu, tarih ilim alemince kabul edilmemiş ve bu şekilde kalmıştı.
1928 senesinde ben de aynı mesele ile uğraştım ve Macarca yazdığım "Çiğiller" makalemde bu kavmin isminin "Çigil" Türklerinin adı ile aynı olduğunu dil ve tarih vesikalarıyla ispat ettim. Hatta bu yazımın bir hulasasını Hakimiyet'in eski nüshalarında da neşretmiştim.
Çiğil kavminin ismini Orhon kitabelerinde öğrenebildiğimiz gibi Ramstedt'in neşrettiği Uygur kitabelerinde de görebiliriz. Daha sonra Mahmut Kaşgarlı da bu kavim hakkında izahat vermektedir.
"Çigil" isminin Türkçede çit, hudut manasına gelen "Çik" ile kavim manasına gelen "H"den teşekkül ettiğini de gene ben aynı tetkikimde izahat ettim.
Bu yazımı bitirmeden evvel şurasını da kaydetmek isterim, ki muhterem Reşit Saffet Beyefendinin zikrettiği Arap müverrihi İbni Dasta'nın ismi İbn-i Rosta'dır. Bu ismi eski Macar müverrihleri Arap harflerinde D ile R harfini yanlış okuduklarından bunu da bu şekilde okumuşlardı.
Hüseyin NAMIK
